Popularyzacja Królowej Nauk w literaturze

czyli

KSIĄŻKI O MATEMATYCE

Poniżej przedstawiam propozycje książek popularnonaukowych o matematyce, matematykach, itp. Wszystkie książki są w języku polskim. Są to pozycje zarówno polskich autorów, jak i zagranicznych, ale przetłumaczonych na język polski. Książek w wersji obcojęzycznej, nie mających tłumaczenia na język polski, nie uwzględniałem w tym artykule. To nie są zbiory zadań czy podręczniki, ale książki, które czytamy jak powieść przygodową. Zebrane pozycje mają na celu zwrócenie uwagi na niezwykle ciekawe książki o matematyce, od tych współczesnych, jak i tych wydanych kilkadziesiąt lat temu.

Kolejność książek jest przypadkowa, a za względu na jej dużą liczebność zostały podzielone na dwie części.

CZĘŚĆ II

Przechytrzyć Murphy’ego, czyli matematyka na co dzień
Jakub Szczepaniak
Wydawnictwo Naukowe PWN, 2017.

Spróbujemy wprowadzić trochę matematyki do bitwy na pomidory. Umawiamy się, że uczestnicy stoją w miejscu i nie ma dwóch różnych par osób o tych samych odległościach między nimi. Każdy ma w ręku jeden pomidor i rzuca nim w najbliższego sąsiada. Udowodnimy kilka, z pozoru nieoczywistych własności, które posiada bitwa pomidorowa. Przykładowo, jeżeli liczba uczestników jest nieparzysta, zawsze na placu boju pozostanie osoba, w którą nikt nie rzucił pomidorem. Dowód przeprowadzimy metodą indukcji matematycznej…
Tak oto rozpoczyna się jeden z rozdziałów opowieści o pięknie matematyki, w którym Autor w przewrotny sposób udowadnia, że to właśnie ta dziedzina jest kluczem do zrozumienia reguł rządzących nawet najprostszymi zdarzeniami codzienności.
- Czy faktycznie nieszczęścia chodzą parami?
- Jak, stosując reguły logiczne, ustrzec się przed szkodliwym gościem na domowej imprezie?
- Czy za pomocą grafów można sprawdzić, jak szybko rozprzestrzeni się plotka?
Sprawdźmy… i bawmy się matematyką!

Matematyka i już
Richard Elwes
Wydawnictwo Dom Wydawniczy PWN, 2013.

Gdzie jest najlepsze miejsce na budowę supermarketu? Czego możemy nauczyć się od ryb w stawie? W jaki sposób sieci społeczne łączą ze sobą ludzi z całego świata? Jak uczą się maszyny? Dlaczego w lustrzanym wszechświecie nasze życie wyglądałoby inaczej? Co zrobić, by ułożyć idealny plan lekcji? Na czym polega paradoks urny wyborczej? Matematyka jest wszędzie, nawet jeśli nie zdajemy sobie z tego sprawy: pomaga rozwiązywać codzienne problemy, ułatwia prowadzenie interesów, odkrywa niedostatki demokracji, dostarcza amunicji w walce z chorobami, obnaża słabostki ludzkiej natury. Richard Elwes, pokazując 35 często dziwacznych i nieoczekiwanych zastosowań matematyki ujawnia „ukryte okablowanie” naszego świata. Przedstawiając zdumiewające twierdzenia sterujące pracą komputerów i wzory opisujące rynek akcyjny, rysując podwaliny internetu i objaśniając matematyczne zasady funkcjonowania aparatury medycznej, udowadnia, że matematyka kieruje każdym aspektem życia, aż po cząsteczki, z których składają się ludzkie ciała. Przekonaj się, w jaki sposób!

Szczęśliwy X
Strogatz Steven
Wydawnictwo Dom Wydawniczy PWN, 2014.

Światowej klasy matematyk i stały współpracownik „New York Timesa” oprowadza nas po kluczowych ideach matematyki, pokazując, jak – w często zaskakujący sposób – wiąże się ona z literaturą, filozofią, prawem, medycyną, sztuką, biznesem, a nawet popkulturą!
W jaki sposób wyszukiwarka Google’a przeszukuje Internet? Z iloma partnerami trzeba się spotykać, by wreszcie znaleźć tego jedynego? Jak przedłużyć żywot materaca, w odpowiedni sposób go odwracając? To właśnie matematyka potrafi dać właściwą odpowiedź na te pytania!
Matematyka jest wszechobecna, ale niezbyt wiele osób rozumie jej uniwersalny język na tyle, by dostrzec jej mądrość, piękno i odczuć płynącą z niej radość.
Ta głęboko pouczająca i wielce zajmująca książka tłumaczy matematykę w sposób zrozumiały i ekscytujący dla każdego czytelnika.

Jak wygrać na loterii? Czyli z matematyką na co dzień
John D. Barrow
Wydawnictwo Literackie, 2011.

Choć jedna z teorii zaprezentowanych w tej książce mówi o tym, że wiedza bywa ryzykowna i w związku z tym lepiej wiedzieć mniej, to jednak trudno oprzeć się chęci poznania odpowiedzi na pytania w niej zawarte: Ile osób dzieli nas od poznania księcia Williama i Kate? Dlaczego inna kolejka zawsze posuwa się szybciej? Skąd biorą się lamparcie cętki? Czemu znajomość arytmetyki przedłuża życie? Jak działa wyszukiwarka Google? Czy uwierzysz, że odpowiedź poznasz dzięki matematyce? Pełna humoru i niecodziennych wiadomości popularnonaukowa książka prof. Johna D. Barrowa odpowiada na sto pytań dotyczących naszej codzienności, na które trudno wpaść samodzielnie. Rzuca światło na sprawy niejasne, wyjaśnia zagadki, prostuje zawiłe kwestie, a przede wszystkim obala mit, że matematyka jest tylko dla nielicznych.

Gabinet matematycznych zagadek. Część II
Ian Stewart
Wydawnictwo Literackie, 2012.

Bestsellerowego Gabinetu matematycznych zagadek część druga, a w niej: łamigłówki, anegdoty i ciekawostki ze świata matematyki. Ian Stewart w przystępny, bardzo ciekawy i nierzadko zabawny sposób opowiada o dziedzinie, która dla niektórych pozostaje niezbadaną tajemnicą. Prezentowane przez niego gry, zagadki i zdania to doskonała gimnastyka dla szarych komórek i świetna zabawa. Dzięki tej książce dowiecie się m.in. kto wynalazł znak równości, jak tworzyć i łamać szyfry, w jaki sposób materia równoważy anty-materię i co się stało, gdy pewien słynny matematyk próbował przepchać stół przez drzwi… Matematyka z domieszką dowcipu, wiedzy i dziwów. "New Scientist".

Tajemnicza liczba e i inne sekrety matematyki
Bogdan Miś
Wydawnictwo WNT, 2008.

Treść książki stanowią gawędy dotyczące podstawowych pojęć matematyki, takich jak: liczba, zbiór, działanie, relacja, funkcja, związanych z fundamentalnymi dziedzinami matematyki: teorią liczb, teorią mnogości, algebrą i analizą. Książka jest przeznaczona dla uczniów szkół ponadgimnazjalnych pragnących pogłębić swą wiedzę matematyczną. Zainteresuje też wszystkich czytelników lubiących matematykę. Będzie bardzo przydatna dla przyszłych i już pracujących nauczycieli.
 

Umysł matematyczny
Bartosz Brożek, Mateusz Hohol
Wydawnictwo Copernicus Center Press, 2017.

Skąd wzięła się matematyka? Czy obiekty matematyczne istnieją poza czasem i przestrzenią?
Autorzy przedstawiają najnowsze ustalenia nauk neurokognitywnych i ewolucyjnych, w odniesieniu do natury matematyki. Pokazują, że ewolucję zdolności matematycznych wyjaśnić można odwołując się nie tylko do wrodzonych umiejętności protomatematycznych, ale także do roli ewolucji kulturowej. Pytają, czy współczesne teorie neurobiologiczne stanowią, jak się czasem sądzi, wyzwanie dla tradycyjnych koncepcji matematyki, w szczególności zaś dla platonizmu matematycznego, a także, skąd wzięła się – jak nazywa ją Eugene Wigner – niepojęta skuteczność matematyki w naukach przyrodniczych.
 

Kod liczb pierwszych
Jacek Wojdanowski
Wydawnictwo Poligraf, 2016.

Problemami związanymi z liczbami pierwszymi ludzkość zajmuje się od starożytności. Do najbardziej znanych zagadnień należą: hipoteza liczb pierwszych bliźniaczych postawiona przez Euklidesa około 300 roku p.n.e. czy hipoteza Goldbacha z 1742 roku mówiąca, że każda liczba parzysta większa od 2 może być przedstawiona w postaci sumy dwóch liczb pierwszych. Stawianym od dawna pytaniem jest też to, czy istnieje nieskończenie wiele liczb pierwszych p takich, że 2p + 1 również jest liczbą pierwszą. Zagadnienie to zostało postawione około 1800 roku. Do najtrudniejszych kwestii w tej dziedzinie należy prawdopodobnie hipoteza Riemanna sformułowana w 1859 roku i związana z funkcją zliczającą kolejne liczby pierwsze. Czy istnieje jakiś sposób, by zweryfikować owe hipotezy, chociażby częściowo, nie wychodząc przy tym poza matematykę elementarną? Gruntowna analiza algorytmu znajdującego liczby pierwsze ujawnia nam sekrety skrywane przez dwadzieścia trzy wieki. Dowiedz się, jak na jego podstawie wyprowadzić sposób na przeliczenie liczb pierwszych, zapisując go w postaci wzoru. Naucz się go modyfikować tak, by znaleźć dowolne liczby pierwsze oraz wykorzystywać do rozwiązywania zagadnień związanych z tymi liczbami. Okazuje się, że liczby te są tak tajemnicze, iż postanowiono oprzeć na nich świat finansowy oraz bezpieczeństwo danych. Czy złamanie kodu liczb pierwszych jest więc dla nas korzystne i bezpieczne?

Uczeni w anegdocie
Andrzej Kajetan Wróblewski
Wydawnictwo Prószyński i S-ka, 1999.

"Gdy stary plotkarz Diogenes Laertios przekazuje nam, że Tales z Miletu podczas obserwacji nieba wpadł do dołu, natomiast Arystoteles wadliwie wymawiał niektóre zgłoski, a nadto miał bardzo chude nogi, maleńkie oczy, ubierał się wykwintnie, nosił pierścienie i starannie pielęgnował zarost, to postacie te nabierają cech ludzkich, które trudno byłoby dostrzec w ich marmurowych popiersiach. Szkoda, że biografie uczonych czy ich życiorysy w encyklopediach są przeważnie suche i ograniczają się do wyliczenia najważniejszych faktów. Cechy osobiste uczonych, ich indywidualności, charaktery, upodobania, przywary i cnoty bywają wstydliwie pomijane przez biografów uznających, że nie przystoi rozważać takich rzeczy, gdy mowa o wielkich ludziach. A przecież uczeni są przede wszystkim ludźmi. Podstawą niniejszego zbioru anegdot o znanych uczonych są teksty, którymi od przeszło siedmiu lat wypełniam co miesiąc ostatnią stronę miesięcznika "Wiedza i Życie". Teksty te zostały przejrzane, uzupełnione, poprawione i przystosowane do wydania książkowego. Dane o życiu uczonych i anegdoty zostały zaczerpnięte z wiarygodnych źródeł, których wykaz znajduje się na końcu książki."

Stefan Banach Niezwykłe życie i genialna matematyka
pod red. Emilii Jakimowicz i Adama Miranowicza
Wydawnictwo Impuls, 2010.

W 2005 roku, w 60. rocznicę śmierci prof. Stefana Banacha, Biblioteka Matematyczno-Fizyczna Uniwersytetu Gdańskiego przygotowała wystawę poświęconą jednemu z największych matematyków XX wieku. Ekspozycja została zaprezentowana środowisku akademickiemu Trójmiasta w budynku Wydziału Matematyki, Fizyki i Informatyki Uniwersytetu Gdańskiego oraz w Gmachu Głównym Politechniki Gdańskiej. Na podstawie materiałów prezentowanych na wystawie i wortalu internetowym pod adresem http://banach.univ.gda.pl, wzbogaconych o nowe dokumenty i fotografie dotąd nigdzie niepublikowane, powstała niniejsza praca. Matematyka jest najpiękniejszym i najpotężniejszym tworem ducha ludzkiego. Tylko państwa, które pielęgnują matematykę, mogą być silne i potężne. Stefan Banach Matematykiem jest, kto umie znajdować analogie między twierdzeniami; lepszym, kto widzi analogie dowodów, i jeszcze lepszym, kto dostrzega analogie teorii, a można wyobrazić sobie i takiego, co między analogiami widzi analogie. Stefan Banach Banach nie był matematykiem finezji; był matematykiem siły. Hugo Steinhaus Banach zwierzył mi się, że już od czasów młodości interesował się przede wszystkim znajdowaniem dowodów, czyli sposobów wykazywania słuszności przypuszczeń. Miał niezwykłą zdolność odkrywania właściwych dróg – znak Jego wielkiego geniuszu.

Piękny umysł
Sylvia Nasar
Wydawnictwo Muza, 2002.

W wieku 21 lat John Nash opublikował pracę doktorską, w której sformułował "teorię równowagi Nasha" - nowe rewolucyjne podejście do kluczowego problemu teorii gier niezespołowych, opisujące mechanizmy racjonalnego zachowania człowieka. Kilkanaście lat później jego wynik dokonał przewrotu we współczesnej ekonomii, co doceniono przyznając matematykowi Nagrodę Nobla w 1994 roku. Sam Nash, ekscentryk cierpiący na schizofrenię, przez wiele lat walczył ze straszliwą chorobą ograniczającą jego potencjał twórczy, by ostatecznie nad nią zatriumfować u schyłku swojego życia.

Matematycy XIX i XX wieku związani z Polską
Duda Roman
Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego

Książka Matematycy XIX i XX wieku związani z Polską stanowi kolekcję biogramów ponad czterystu matematyków, którzy swoją działalnością, życiem bądź samym tylko pochodzeniem związani byli z Polską. Wszystkie notki biograficzne skonstruowane są według jednolitej formuły, większość z nich opatrzona jest także ilustracją osoby, której dotyczy biogram. Sposób przedstawienia sylwetek matematyków pozwala na porównanie ich dzieł, dorobku, wpływu na kształtowanie kultury matematycznej w kraju, skali ich osiągnięć. Jak pisze Autor w Słowie wstępnym, książka jest wyrazem fascynacji dziejami matematyki polskiej w dwóch minionych wiekach, a zwłaszcza dziejami żyjących wtedy ludzi i ich zmagań z rzeczywistością tamtego okresu. Książka stanowi więc nie tylko materiał o matematykach i rozwoju matematyki na przestrzeni XIX i XX wieku, lecz jest także źródłem wiedzy o tamtym okresie historycznym, przez co zainteresuje szerokie grono czytelników.

Narodziny kryptologii matematycznej
Marek Grajek, Leszek Gralewski
Wydawnictwo Semper, 2009.

Nowoczesna kryptologia i jej dzieje to dziedzina niezwykle fascynująca. Ta unikalna na polskim rynku książka przeznaczona jest dla szerokich kręgów czytelników zainteresowanych szyframi i szyfrologią: od najstarszych szyfrów monoalfabetycznych i modularnych do systemów polialfabetycznych, zastosowań teorii cykli oraz kryptoanalizy zautomatyzowanej. Czytelnicy znajdą tu opisy działania wielu maszyn szyfrujących, w tym słynnej Enigmy.
 

Apologia matematyka
Godfrey Harold Hardy
Wydawnictwo Prószyński i S-ka, 1997.

Apologia matematyka, napisana przez Hardy'ego u schyłku jego sił twórczych, to porywający, mądry i głęboki esej o miejscu matematyki w nauce i w życiu matematyka. Gdy książka ta ukazała się po raz pierwszy w 1940 roku, Graham Green nazwał ją bodaj najlepszym opisem kreatywnego umysłu, jaki kiedykolwiek powstał. Przedmowa Snowa przedstawia życie Hardy'ego, nie pomijając licznych anegdot, również tych związanych ze współpracą z genialnym matematykiem hinduskim Ramanujanem, przytaczając aforyzmy Hardy'ego i opisując jego miłość do krykieta.

Kwintet w Cambridge. Owoc naukowej wyobraźni
John Casti
Wydawnictwo Prószyński i S-ka, 2005.

Christ"s College w Cambridge, rok 1949. Do stołu zasiada pięciu biesiadników: C.P. Snow - wysoki urzędnik brytyjskiej administracji państwowej, powieściopisarz, autor „Dwóch kultur”; Erwin Schrödinger - fizyk, twórca teorii kwantowej mechaniki falowej; Ludwig Wittgenstein - filozof, autor dwóch teorii dotyczących języka; J.B.S. Haldane - biolog, oraz Alan Turing - matematyk, kryptoanalityk, twórca koncepcji elektronicznej maszyny obliczeniowej (pierwowzoru współczesnego komputera). Rozmowa toczy się wokół problemu sztucznej inteligencji. Zdaniem Wittgensteina maszyna nie może stać się inteligentna bez całego bagażu doświadczeń będących udziałem człowieka. Wedle Haldane"a umysł jest tworem niezależnym od materii i łączy się jedynie z ciałem, zatem nawet wyrafinowana maszyna posiąść go nie może. Schrödinger i Turing dowodzą, że o świadomości nie decyduje ta czy inna materia, a jedynie sposób jej zorganizowania. Czy istotnie tak przebiegałaby ich poobiednia dyskusja i do jakich ustaleń mógłby dojść ten niebanalny kwintet, gdyby owo spotkanie odbyło się naprawdę?

Przygody matematyka
Stanisław M. Ulam
Wydawnictwo Prószyński i S-ka, 1996.

Ludzie, którzy żyją tylko trochę, tylko trochę umierają. Stan żył bardzo. Ci, którzy żyją intensywnie, mają wiele powiązań ze światem - powiedział o Stanisławie Ulamie jego przyjaciel. Ta książka pokazuje, jak intensywne było życie Ulama, jednego z najwybitniejszych przedstawicieli Polskiej Szkoły Matematycznej, profesora najsłynniejszych amerykańskich uniwersytetów, współtwórcy bomby wodorowej i niezwykłego człowieka. W „Przygodach matematyka” wśród licznych anegdot o największych uczonych XX wieku czytelnik znajdzie również historię amerykańskiego programu budowy bomby atomowej, w którym Ulam czynnie uczestniczył od 1944 roku, pracując w Los Alamos.
 

Wspomnienia i zapiski
Hugo Steinhaus
Wydawnictwo Atut, 2002.

"Wspomnienia i zapiski" Steinhausa to lektura zajmująca, bo nie ograniczająca się tylko do spraw naukowych, nie opisująca jedynie własnych przeżyć autora a obejmująca swym zasięgiem wiele wydarzeń społecznych i politycznych. Hugo Steinhaus poświęcił osobny rozdział niemal każdemu etapowi swego życia - dzieciństwu w Jaśle, edukacji w gimnazjum, studiom we Lwowie, polskim i europejskim peregrynacjom naukowym, wojnie, wyprawom do Ameryki, pracy w Krakowie i Wrocławiu, sytuacji politycznej w Polsce i na świecie, problemom zimnowojennych zbrojeń. Steinhaus był profesorem Uniwersytetu Lwowskiego a później Uniwersytetu Wrocławskiego (osiadł we Wrocławiu w 1945 roku). Był także członkiem PAU i PAN. Rok 2002 (w trzydziestą rocznicę śmierci) obchodzony był w Polsce również jako rok Hugona Steinhausa. Pierwsze wydanie "Wspomnień i zapisków" opublikowało Wydawnictwo Aneks z Londynu w 1992 roku.

Młodzi i matematyka
Serge Lang
Wydawnictwo GWO, 1995.

Jest to doskonała książka dla tych, którzy nie lubią i nie rozumieją, a chcą polubić i zrozumieć matematykę. Zawarte są w niej rozmowy profesora z uczniami dotyczące matematyki. Książka ta jest również doskonała dla nauczycieli, bowiem dowiedzą się z niej, jak można w szkole zajmować się poważną matematyką, używając przy tym naturalnego, niemal potocznego języka.

Opowieści matematyczne i geometryczne
Michał Szurek
Wydawnictwo WSiP, 1987 i 1995.

Książka popularyzuje niektóre działy matematyki (geometrię, arytmetykę, teorię liczb, teorię grup). Zawiera m. in. algorytm układania kostki i beczki Rubika, podaje sposoby układania jednych figur z rozciętych części drugich, przedstawia Polską Szkołę Matematyczną itp. Podstawę do napisania tej książki stanowiły artykuły publikowane przez autora w "Młodym Techniku" w latach 1978 - 1984.
 

Matematyka dla humanistów
Michał Szurek
Wydawnictwo RTW, 2000.

Skondensowane wprowadzenie w matematykę dla osób nie zajmujących się nią na co dzień. Książka podaje dużo informacji nie prezentowanych na lekcjach matematyki w szkole, a wchodzących w zakres tzw. wykształcenia ogólnego. Jednak i osoby dobrze znające matematykę (w szczególności matematycy zawodowi, studenci matematyki itp.) też znajdą tu coś dla siebie.
„Książka jest, moim zdaniem, przeznaczona nie "dla humanistów", ale "również dla humanistów" (jeśli przez humanistę rozumiemy przedstawiciela nauki uznanej potocznie za humanistyczną). Lektura bowiem niewątpliwie przyniesie korzyść także przedstawicielom nauk ścisłych, a w szczególności matematykom. Co prawda, ogromna większość z tego, o czym pisze Autor, powinna być znana absolwentom studiów matematycznych, z drugiej jednak strony w każdym niemal rozdziale pojawiają się ciekawe informacje, fakty, ciekawostki, o których przeciętny matematyk nie wie - lecz warto, aby się dowiedział.”

Gawędy matematyczne na każdy dzień miesiąca
Michał Szurek
Wydawnictwo BTC, 2014

Książka jest zbiorem 31 gawęd o matematyce, na bazie których autor przedstawia zagadnienia ważne, często niezbędne, zawsze interesujące, a przede wszystkim poszerzające horyzonty Czytelników zainteresowanych szeroko rozumiana matematyką. Jednym z atutów publikacji – poza wysokimi kompetencjami – jest erudycja autora i jego poczucie humoru, które ułatwiają odbiór prezentowanych zagadnień, zarówno tych prostszych jak i bardziej zaawansowanych. Książka jest przeznaczona dla wszystkich zainteresowanych matematyką hobbystycznie i zawodowo, w tym nauczycieli i wykładowców, a także uczniów i studentów, dla których ważne jest poznawanie alternatywnych punktów widzenia na zagadnienia nowe, ale i wiele znanych, w dziedzinie – wydawałoby się – tak mocno określonej jak matematyka.

Matematyka przy kominku
Michał Szurek
Wydawnictwo BTC, 2008.

Książka ta jest o matematyce, a właściwie bardziej o tym, co autorowi kojarzy się z matematyką. Są zatem w książce zarówno szkolne zadania, jak i ciekawostki liczbowe, wycieczki w matematykę uniwersytecką, rozważania z pogranicza filozofii, socjologii i... teorii literatury oraz żarty. Napisana jest w sposób daleko odbiegający od suchego wykładu Królowej Nauk, jaką wciąż jest matematyka. Każdy znajdzie w niej coś dla siebie... i z pewnością każdy znajdzie coś, co go nie zainteresuje albo będzie za trudne.
 

Źródła opisów książek:

Lubimyczytac.pl
Merlin.pl
Prószyński i S-ka
Demart.com.pl
cedewu.pl
www.mimuw.edu.pl
www.wuw.pl
aros.pl
Wiedza i Życie
www.megaksiazki.pl
empik.com
gandalf.com.pl
www.biblionetka.pl
aros.pl