
Steinhaus Hugo
ur: 14 stycznia 1887 w Jaśle - Polska
zm: 25 lutego 1972 we Wrocławiu - Polska
Dzieciństwo i młodość
Urodzony 14 stycznia 1887 w Jaśle w rodzinie Bogusława, dyrektora spółdzielni
kredytowej i Eweliny z Lipschitzów. Był wnukiem Józefa, radnego rady miejskiej w
Jaśle (pochowanego na jasielskim cmentarzu żydowskim) i prawnukiem Chaima
haKohen Steinhausa (przydomek ”haKohen” oznacza, że męscy przedstawiciele rodu
Steinhaus pochodzą w prostej linii od biblijnego arcykapłana Aarona). W 1905
uzyskał maturę w gimnazjum klasycznym w Jaśle. Następnie rozpoczął studia
matematyczne i filozoficzne na Wydziale Filozoficznym Uniwersytetu Lwowskiego.
Po roku zmienił uczelnię; w latach 1906-1911 kontynuował studia w Getyndze pod
kierunkiem Davida Hilberta i Feliksa Kleina. W 1911 uzyskał tam stopień doktora
filozofii summa cum laude na podstawie pracy Neue Anwendungen des
Dirichlet'schen Prinzips. W latach 1911-1914 przebywał w Jaśle, w tym okresie
opublikował osiem prac. Na wiosnę 1915 roku wstąpił do Legionów Polskich,
uczestniczył w walkach 1. Pułku Artylerii na Wołyniu[1]. W następnym roku podjął
pracę w Centrali Odbudowy Kraju w Krakowie. W 1917 habilitował się we Lwowie na
podstawie rozprawy o pewnych własnościach szeregów Fouriera. Przez rok był
asystentem matematyki na Uniwersytecie Lwowskim.
Kariera naukowa przed wojną
W 1918 opublikował pracę Additive und stetige Funktionaloperationen ("Mathematische
Zeitschrift", 5/1919), uważaną za pierwszą polską pracę o operacjach
funkcyjnych. Po zakończeniu I wojny światowej przebywał w Jaśle, gdzie pracował
jako matematyk w biurze rozdziału gazu.
W 1920 został profesorem nadzwyczajnym matematyki Uniwersytetu Lwowskiego i
kierownikiem I Katedry Matematyki (1920-1939), a w 1923 profesorem zwyczajnym.
Kilkakrotnie wyjeżdżał do Paryża, Getyngi i Bolonii.
Skupione wokół Steinhausa i Stefana Banacha (o którym sam Steinhaus mówił, że
jest jego największym matematycznym odkryciem) grono lwowskich matematyków,
wśród których byli między innymi Stanisław Mazur, Władysław Orlicz, Juliusz
Paweł Schauder, Stefan Kaczmarz, Stanisław Ulam, Władysław Nikliborc tworzyło
tak zwaną lwowską szkołę matematyczną, silny ośrodek matematyczny, którego
tematyka badań była odmienna od tematyki ośrodka warszawskiego, choć z nią
powiązana. Domeną szkoły lwowskiej stała się analiza funkcjonalna. W 1929
Steinhaus wspólnie ze Stefanem Banachem założył czasopismo "Studia Mathematica"
o zasięgu międzynarodowym, poświęcone wyłącznie analizie funkcjonalnej.
W roku 1938 wynalazł introwizor – przyrząd do przestrzennej lokalizacji
rentgenowskiej niedostępnych przedmiotów, opatentowany w USA[2].
Losy wojenne
W 1939 po zajęciu Lwowa przez ZSRR otrzymał nominację na profesora Katedry
Analizy Wyższej w Państwowym Uniwersytecie Ukraińskim im. I. Franki
(przemianowany przez sowietów dotychczasowy Uniwersytet Jana Kazimierza) oraz
pracownika naukowego Akademii Nauk w Kijowie. Po wkroczeniu do Lwowa wojsk
niemieckich (29 czerwca 1941), wobec represji hitlerowców wobec Żydów, Steinhaus
wraz z rodziną kilka miesięcy ukrywał się w mieszkaniach znajomych we Lwowie.
Najdłużej ukrywał się w willi profesorstwa Benedykta i Stefanii Fulińskich przy
ul. Tarnowskiego 82. Prof. Steinhaus nie wychodził na miasto, ograniczając się
do przebywania w ogrodzie. Na miasto za to wychodziła żona profesora, co później
omal nie doprowadziło do dekonspiracji rodziny. W końcu listopada 1941 uciekł do
Osiczyna pod Lwowem i stamtąd w lipcu 1942 do Berdechowa koło Gorlic (obecnie
tzw. przysiółek miejscowości Stróże). Tam pod zmienionym nazwiskiem (Grzegorz
Krochmalny) uczestniczył w tajnym nauczaniu.
Po wojnie – Wrocław
W 1945 współorganizował wrocławskie środowisko naukowe. Został powołany na
katedrę zastosowań matematyki Wydziału Matematyczno-Fizyczno-Chemicznego,
wspólnego dla uniwersytetu i politechniki. Był pierwszym dziekanem Wydziału
Matematyki, Fizyki i Chemii Uniwersytetu Wrocławskiego. Przez wiele lat
prowadził seminarium z zastosowań matematyki w Instytucie Matematycznym
Uniwersytetu Wrocławskiego. Pełnił funkcję kierownika działu zastosowań
przyrodniczych i gospodarczych Instytutu Matematycznego PAN, której był
członkiem rzeczywistym (od 1952). Na polu analizy matematycznej współpracował z
prof. Janem Mikusińskim i prof. Ewą Krzywicką-Blum. Opublikował około 250 prac.
Głównymi dziedzinami jego badań były szeregi trygonometryczne i ortogonalne,
zagadnienia sumowalności. Zasadnicze wyniki zawarł w Theorie der Ortogonalreihen
("Monografie Matematyczne", 6/1935 z Kaczmarzem).
Wiele jego prac ma zasadnicze znaczenie w ścisłych sformułowaniach podstaw
rachunku prawdopodobieństwa opartym na teorii miary i teorii mnogości. Wśród
prac wiele miejsca zajmowały zastosowania matematyki do różnych dyscyplin, m.in.
biologii, medycyny, statystyki.
Córka Lidia wyszła za mąż za Jana Kotta.
Hugo Steinhaus zmarł 25 lutego 1972 we Wrocławiu i spoczywa na wrocławskim
cmentarzu św. Rodziny przy ulicy Smętnej. Jego grób znajduje się na polu nr 12
(rząd 64, grób nr 19).
Popularyzator nauki
Był autorem unikatowego, popularyzującego matematykę Kalejdoskopu matematycznego
(wyd. 1938 po polsku i angielsku, przetłumaczony na 10 języków) i kilku innych
książek popularnonaukowych. Pozostawił też, wydane pośmiertnie, Wspomnienia i
zapiski (Wrocław, 2002, I wydanie Aneks, Londyn, 1992).
Obdarzony wielkim poczuciem humoru, znany był z dowcipnych i ciętych wypowiedzi
(wydany w 1980 Słownik racjonalny H. Steinhausa).
Publikacje
• Czem jest a czem nie jest matematyka, wyd. Księgarnia Nakładowa H. Altenberga,
1923
• Orzeł czy reszka?, wyd. Nasza Księgarnia, 1953
• Kalejdoskop matematyczny, wyd. PZWS, 1954
• Sto zadań, wyd. PWN, 1958
• Słownik racjonalny, wyd. Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1980
źródło: http://pl.wikipedia.org
|